2023’te yakın siyasi tarihinin en değerli seçimlerinden birini yaşayacak olan Türkiye, yeni yılda ağır ve kuvvetli bir dış siyaset gündemiyle de uğraşmak durumunda kalacak.
Türkiye’nin, Rusya-Ukrayna savaşının belirlediği jeopolitik kazanımlarını Batı ile bağlarında dengeyi kaybetmeden sürdürmek isteyeceği bu senede Yunanistan ve Suriye başlıklarının yaklaşan seçimlerden nasıl etkileneceği merak konusu.
ABD ile F-16 satışı sıkıntısını çözmek isteyen Türkiye’nin İsveç ve Finlandiya’nın NATO’ya iştirak onayı hakkında vereceği karar da Batı ile alakalarda kıymetli bir gösterge olacak.
24 Şubat 2023’te 1. yılını dolduracak olan Rusya’nın Ukrayna’yı işgal teşebbüsü, 2022’de olduğu üzere yeni yılın de en değerli olayı olmayı sürdürecek. Devam eden bu çatışma, NATO üyesi olan fakat birebir vakitte Rusya ile çok yakın siyasi, ekonomik ve güç alakası içindeki Türkiye açısından da 2023’ün en değerli bahis başlıklarından biri olmaya devam edecek.
Savaşın başladığı günden itibaren Ukrayna ve Rusya ile temasta kalmaya itina gösteren, Batı’nın baskısına karşın yaptırımlara katılmayan Türkiye, bir taraftan savaşan taraflar ortasında ateşkes ve kalıcı barış için arabuluculuk yaparken başka taraftan da savaşın yarattığı global besin buhranının tahlili için devredeydi.
Türkiye ve BM teşebbüsüyle 22 Temmuz’da Rusya ve Ukrayna ile başka farklı imzalanan iki mutabakat muhtırası sonucunda Karadeniz’de oluşturulan “tahıl koridorundan” yaklaşık 15 milyon tona yakın eserin taşınması sağlandı. 19 Kasım 2022’de mutabakatın mühleti bir sefer daha 4 aylık bir müddet için uzatıldı. Türkiye’nin 2023’teki hedeflerinden biri tahıl koridoru muahedesini en az bir sene olmak üzere uzatmak ve Rus tahıl, gübre ve öteki besin eserlerinin de artık ihracına başlamak.
Bu eserler yaptırım kapsamında olmamasına rağmen bunları taşıyacak gemilerin sigorta sıkıntıları ve ödemeler konusundaki kahırların aşılamaması nedeniyle şimdi Rusya’dan ihracat başlayamadı. Türkiye ve BM’nin bu bahisteki çalışmalarında ilerleme sağlandığı ve 2023’te de ihracatın başlayabileceği Ankara’nın öngördüğü gelişmeler ortasında.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 2023’te de Rus ve Ukrayna devlet liderleri ile temaslarını sürdürerek muhtemel barış görüşmelerine konut sahipliği yapmak niyetinde olduğu biliniyor. Lakin Kiev ve Moskova’dan şu ana kadar yapılan açıklamalar, savaşın 2023 seyrine ait umut verici ögeler taşımıyor. Rusya’nın bahar aylarıyla bir arada yeni bir hücum başlatacağı, Ukrayna’nın da Batı’dan aldığı siyasi, ekonomik ve askeri takviyeyle Rus saldırısına karşılık verip kaybettiği toprakları geri almaya dönük bir yaklaşım içinde olacağı kaydediliyor.
Ankara, barış görüşmeleri için parametrelerin büsbütün değiştiğini değerlendirirken, bilhassa Rusya’nın Ukrayna’nın sivil altyapısını vurmaya başlaması karşısında ABD’nin Patriot hava savunma sistemlerini göndereceği açıklamasının yeni bir tırmanmanın işareti olarak görüyor.
Ankara’ya yaptırım baskısı artabilir
Rusya’nın Ukrayna’yı işgal teşebbüsüne sert reaksiyon veren ABD, Avrupa Birliği, İngiltere ve öteki Batı ülkeleri art geriye yaptırım kararları aldılar. Türkiye, ilkesel tavrının yalnızca BM Güvenlik Konseyi’nde alınan yaptırım kararlarını uygulamak olduğunu, hasebiyle Rusya’ya karşı tek taraflı tedbirleri uygulamayacağını kaydetti.
Bu süreçte Türkiye ile Rusya ortasındaki ticaretin yüzde 150 oranında artış göstermesi, Türkiye’de açılan Rus şirketlerinin sayısının süratle artması ve Rus oligarkların sık sık Türkiye’de görülmeleri Batı’da yaptırımların Türkiye üzerinden delindiği argümanlarını gündeme getirdi. ABD ve AB’li üst seviye yetkililer, 2022’de Ankara ve İstanbul’da görüştükleri hükümet yetkilileri ve özel kesim temsilcilerine yaptırımların delinmesi durumunda kendilerinin de ziyan göreceği ihtarında bulundular.
Ankara’da yapılan değerlendirmeler, yaptırım konusundaki baskıların 2023’te de artarak süreceği tarafında. Fakat Türkiye’de seçim ortamını etkileyecek bir durum yaratmaktan kaçınan Batı ülkelerinin Türkiye’ye karşı yaptırım uygulamayı tercih etmeyecekleri de öngörülüyor.
Suriye’ye operasyon yapılacak mı?
Cumhurbaşkanı Erdoğan, 2022’in son kabine toplantısı sonrasında yaptığı açıklamada, 2023’ün gündem başlıkları ortasında “terörle gayretin üst sıralarda yer alacağını” söylemiş ve bilhassa Suriye’nin kuzeyinde yer alan kümelerin gaye alınacağını kaydetmişti.
Erdoğan, “Özellikle Suriye’den ülkemize yönelik tehditleri büsbütün yok etmek için 30 kilometre derinliğindeki güvenlik çizgimizdeki boşlukları kapatacak yeni adımlar atacağız. Bu kapsamda terör örgütünün silahlı kapasitesi yanında güç ve takviye aldığı tüm kaynaklarını, tüm altyapısını imha edecek yeni bir gayret safhasına geçeceğiz” sözlerini kullanmıştı.
Türkiye, Suriye Demokratik Güçleri (SDG) ismini da taşıyan Halk Savunma Birlikleri’ni (YPG) PKK’nın Suriye uzantısı olarak görüyor ve terör örgütü olarak nitelendiriyor. SDG, ABD ile birlikte IŞİD’e karşı uğraş veriyor ve Washington’un siyasi ve askeri dayanağını alıyor.
Erdoğan’ın açıklaması, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin 2023’te de Suriye’nin kuzeyine dönük hareketliliğinin süreceğini gösteriyor. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu da 29 Aralık’ta düzenlediği basın toplantısında Suriye ile başlatılan sürecin askeri operasyonları engellemeyeceğini kaydetti. Türkiye’deki muhalefet partileri de hükümetin seçim ortamını etkilemek maksadıyla hudut ötesi bir operasyon yapabileceği değerlendirmesini yapıyorlar.
Suriye’yle birinci temas
Türkiye bir yandan askeri hareketliliği gündeminde tutarken öbür yandan da Suriye ile 2011’den bu yana birinci siyasi temasını da 2022’in son günlerinde Rusya’nın konut sahipliğinde gerçekleştirdi.
Erdoğan’ın Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’e önerdiği Türkiye-Rusya-Suriye üçlü düzeneğin ilk toplantısında Savunma Bakanı Hulusi Akar ve MİT Lideri Hakan Fidan, Suriye Savunma Bakanı Ali Mahmud Abbas ve Suriye istihbarat yetkileri ile bir ortaya geldiler.
Çavuşoğlu’nun da söz ettiği üzere tarafların bundan sonraki süreçte dışişleri bakanları seviyesinde bir ortaya gelmeleri, somut sonuçların ortaya çıkması durumunda da tekrar Rusya konut sahipliğinde Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad’ın görüşmeleri öngörülüyor.
Ankara, Şam ile müzakerelerde terörle çaba ve mültecilerin geri dönüşü konusunu öncelikli ele alıyor. PKK ve YPG konusunda Şam idaresinin işbirliği yapmak istemesi durumunda Türkiye ile Suriye’nin ortak adımlar atabileceği kaydediliyor.
Türkiye ile Suriye ortasında bu tarafta atılacak adımların Suriye’nin kuzeydoğusunda YPG ile birlikte IŞİD ile gayrette eden ABD’yi nasıl etkileyeceği bunun Ankara-Washington diyaloğuna nasıl yansıyacağı 2023’de izlenecek başlıklar ortasında olacak.
Seçime giden Atina ile gerilim
Yunanistan Başbakanı Kiryakos Miçotakis’in 2022 baharında ABD’ye yaptığı ziyaret sırasında Kongre’den Türkiye’ye yapılacak olan F-16 savaş uçağı satışını onaylamaması davetinde bulunması Ankara-Atina münasebetlerinde son devrin en tansiyonlu periyodunun başlatan gelişme olarak görülmüştü.
Karşılıklı suçlamaların giderek arttığı bu periyotta Türkiye, Yunanistan’ın gayri askeri statüdeki adaları silahlandırmakla suçlamış ve bu adaların egemenliğinin tartışmaya açık olduğunu kaydetmişti. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Suriye’nin kuzeyine dönük askeri operasyonlar için kullandığı “Bir gece birden gelebiliriz” telaffuzunu Yunanistan’a karşı kullanmış, bu retorik Atina ve AB tarafından bir tehdit olarak algılanmıştı. 2022 boyunca Türk ve Yunan savaş uçakları Ege ve Akdeniz üzerinde birçok sefer karşı karşıya gelmiş hatta Ankara, Atina’yı NATO misyonlarına katılan uçaklarını taciz etmekle suçlamıştı.
2023 yılında de Ege’deki bu tansiyonun sürmesi bekleniyor. Yunanistan’da da Temmuz ayında yapılması öngörülen seçimler öncesinde Miçotakis hükümetinin Türkiye ile tansiyonu artırabileceği, Girit adasının etrafında karasularını 12 mile çıkartmak üzere bir planının olduğu Ankara’da lisana getirilen argümanlar ortasında. Çavuşoğlu, sene sonu basın toplantısında bu olasılığa karşı Yunanistan’ı uyarırken TBMM’nin 1995’de aldığı kararı anımsatmıştı. TBMM, o kararda Yunanistan’ın karasularını 6 milin üzerine çıkartmasının savaş nedeni olarak değerlendirileceğini kayda geçirmişti.
Gerilimi düşürmek için devrede olanların başında NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg geliyor. Onun yanı sıra Almanya da Türk ve Yunan başkentleriyle yakın temas halinde. Almanya Başbakanı Olaf Scholz’un dış siyaset danışmanı Jens Plötner, aralık ayında Erdoğan ve Miçotakis’in dış siyaset danışmanları, İbrahim Kalın ve Anna-Maria Boura ile Brüksel’de yaptığı görüşmede Ankara-Atina tansiyonunun düşmesi için Berlin’in devrede olmaya devam edeceğini kayda geçirdi.
Kongre F-16’lara onay verecek mi?
Rusya’nın Ukrayna’yı işgal teşebbüsünün Türkiye açısından en değerli yansımalarından biri ABD ile ilgiler açısından oldu. Türkiye’nin savaş boyunca izlediği siyasetler, ABD’de Türkiye zıddı telaffuzların azalmasını ve taraflar ortasındaki diyaloğun artmasını sağladı. 2022’de Erdoğan, ABD Başkanı Joe Biden ile NATO ve G20 tepeleri marjında bir ortaya geldiler, Ukrayna savaşının yanı sıra Türkiye’nin almak istediği F-16 savaş uçaklarını ele aldılar. Türkiye ve ABD, Stratejik Sistem ismi altında yeni bir diyalog sürecini de başlattılar. Sistem kapsamında iki ülke dışişleri bakanlarının Ocak ayında bir ortaya gelmesi öngörülüyor.
Biden idaresi, Türkiye’nin savaş uçağı alım isteğine olumlu baktığını açıkladı ve 2023 Ulusal Savunma Yetkilendirme Yasası’na yerleştirilen ve Türkiye’nin F-16’ları alması durumunda kullanımına şart getiren iki teklifin geri çekilmesini sağladı. ABD Savunma Bakanlığı, F-16 satışı için gerekli Kongre ayağının başlaması için ABD Dışişleri Bakanlığı’na resmi bildirimde bulundu. Türkiye’nin 2023’teki en değerli beklentilerinden biri ABD Kongresi’nden F-16 satışını onaylaması olacak.
İsveç ve Finlandiya NATO’ya alınacak mı?
2023’ün en değerli gelişmelerinden biri de İsveç ve Finlandiya’nın NATO’ya üyelikleri olacak. 30 NATO ülkesinden yalnızca Macaristan ve Türkiye’nin parlamento onayını vermediği iki İskandinav ülkesi, 2023’ün birinci aylarında bu sürecin tamamlanması beklentisi içinde.
Türkiye, iki ülkeyle Haziran ayı sonunda imzaladığı mutabakat muhtırası tam olarak uygulanana kadar iştirak sürecine onay vermeyeceğini kaydediyor. İsveç’te misyona yeni gelen hükümetin attığı adımlar sayesinde ilerleme olduğunu fakat bilhassa hatalıların iadesi bakımından istenen seviyede olunmadığını belirten Türkiye, İsveç’in 1 Ocak 2023’ten itibaren yürürlüğe girecek terörle çabayı ağırlaştıracak anayasal değişiklerinin uygulanmasını kıymetlendirecek.
Ancak Türkiye’nin süreyi uzatması ve onay sürecini seçimlerin gerisine bırakması mümkünlüğü Rusya’ya NATO’yu genişleterek kıymetli bir bildiri vermek isteyen ABD ve öteki önde gelen Avrupalı güçlerin en kıymetli telaş noktalarından biri. NATO Genel Sekreteri Stoltenberg son yaptığı açıklamalarda, İsveç ve Finlandiya’nın 2023 başlarında ittifaka katılmış olacaklarından emin olduğunu kaydetmişti. Sürecin nasıl gelişeceği yeni yılın bilhassa birinci aylarında dikkate izlenecek bahisler ortasında yer alıyor.