Pandeminin yaralarını yeni yeni sarmaya başlayan dünya iktisadı, bu sefer de Ukrayna-Rusya savaşı nedeniyle önemli bir imtihan veriyor… Rusya’nın Avrupa’nın en büyük gaz tedarikçisi olması, Ukrayna’nın ise kritik bir geçiş noktasında bulunması, denklemi daha da çetrefilleştirdi.
Bugün gelinen noktada Rusya ile Avrupalı ülkeler ortasında devam eden kriz, doğal gaz fiyatlarına tavan yaptırmakla kalmadı. Hem bu fiyatların vatandaş enflasyonuna direkt tesirleri kendini gösterdi hem de Avrupa başta olmak üzere birçok ülkede arka arda yeni tedbirlerin alındığı bir periyot başladı.
DOĞAL GAZIN HAKİKAT KULLANIMI İÇİN YENİ KARARLAR
Bu periyotta Fransa’da kaloriferlerin 19 derecede çalıştırılmasına karar verildi. İspanya doğal gazda KDV’yi düşürdü, Almanya’da kamu binalarının ısıtılmasında önemli önlemler getirdi. Macaristan kamuda doğal gaz kullanımını yüzde 25 azaltırken, Polonya tek sefere mahsus olmak üzere her haneye takviye ödemesi yapma kararı aldı.
Türkiye ise bu süreçte hem elektrik hem doğal gaz için farklı kademeler belirledi ve bu kademeler için milyarlarca liralık takviye sağladı. Daha net bir tabirle; vatandaşın doğal gaz ya da elektrik faturasındaki gerçek meblağın yüzde 75’e varan kısmını kendisi ödedi. Yılın birinci yarısında devletin güçte sübvanse ettiği fiyat 150 milyarı aştı.
İTHAL ETTİĞİMİZ GÜÇLE SOKAKLARI ISITIYORUZ
Avrupa’nın aldığı sert önlemler, Türkiye’de devletin cebinden çıkan milyarlarca liraya karşın hala birtakım alanlardaki güç kullanımı dikkat çekiyor. Bu durum kafe-restoran üzere yerlerde sıkça görülüyor. Yerlerin önünde bulunan açık alanlara doğal gaz ya da elektrikle ısınan sistemler kuruluyor. Kısmen ve süreksiz bir ısınma için kurulan sistemler haliyle yalnızca anlık bir tesir sağlıyor.
Peki dünyanın üzerine titrediği doğal gaz kullanımında Türkiye hakikaten de böylesine savurgan bir imaj izleyebilecek durumda mı? Bu durum için tahlil ne? Hacı Bayram Veli Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Levent Yılmaz ve Güç Uzmanı Mehmet Doğan bu soruları cevapladı.
TÜRKİYE İKTİSADININ GENELİNE ZİYAN VERİYOR
Doç. Dr. Levent Yılmaz, bu durumun savaştan evvelki devirlerde de radarında olduğundan bahsederek başlıyor yanıta… Savaş başlamasa ve fiyatlar tavan olmasa da yerlerin dış alanlarının ısıtılmasının yanlış olacağının altını çiziyor.
“Türkiye üzere güçte dışa bu kadar bağımlı bir ülkede birileri sigara, nargile, çay, kahve içecek diye açık havanın ısıtılmaya çalışması son derece yanlış” diyor Yılmaz ve bu durumun birebir vakitte karbon salımını da tetiklediğinden bahsediyor.
Bu sürecin cari açığı da olumsuz etkilediğinin altını çizen Yılmaz’a nazaran bu yanlışta ısrar edilmesinin farklı sonuçları da var:
“ENFLASYONU DOĞDURAN ETKİLİYOR”
“Doğal gaz fiyatlarının tavan yaptığı bir periyottan bahsediyoruz. Güç fiyatları geldiği nokta itibariyle tüketici enflasyonunu direkt etkileyen bir hal aldı. Bu ortamda açık alanı ısıtmaya çalışmak ülke iktisadının geneline ziyan verecek kadar kritik bir noktaya geldi.
“BU KADAR VARLIKLI BİR ÜLKE DEĞİLİZ”
Bunun kesinlikle regüle edilmesi kaide. Büyük bir kapalı yerin bu biçimde ısıtılmasına karşı değilim. Fakat işin içine açık alan girince mutlaka bu sistemin yasaklanması gerektiğini düşünüyorum. Tütün ve tütün mamulleri tüketilecek diye biz gazı sokağa saçacak kadar varlıklı bir ülke değiliz.
Yasaklanmayacaksa bile öteki seçenek çok önemli vergilendirilmesi olabilir bu sistemi kullanan yerlerin. Fakat bu durumda eser fiyatlarına artış halinde yansıması ihtimali var. Haliyle de bu da enflasyona yansıyabilir. Karar vericilerin net ve süratli bir tahlil bulması koşul.
“CARİ AÇIĞIN YÜKSELTİLMESİ KABUL EDİLEMEZ”
Tabi burada birtakım kişiler ‘müşteri istiyor’ diyebilir. Kimi yerlerin yüksek cirolara ulaşmak için bu prosedürü kullandığını ve yerin dışında her yere ısıtıcı koyduklarını görüyoruz. Fakat onların cirosu yüksek olacak diye ülkenin cari açığının yükselmesi kabul edilemez.”
DEVLETİN HALK İÇİN YAPTIĞI YARDIM SOKAĞA ATAMAYIZ
Enerji Uzmanı Mehmet Doğan ise insanların dış yerlerde oturmasına ya da bu alanların ısınmasına temelde karşı olmadığını söylüyor. Lakin bu noktada öteki bir sorun olduğuna işaret ediyor ve “Devlet fiyatlardaki artış vatandaşa yansımasın diye cebinden takviye sağlarken, kafelerin bu takviyesi sokağa saçması yeterli bir manzara vermiyor” diyor.
UCUZ GAZLA FERAHLIK…
Mevcut durumda kelam konusu yerlerin ‘ucuz gazla ferahlık sağlayan işletmeler’ olduğuna vurgu yapıyor Doğan ve bu tip işletmelere gazın gerçek fiyattan satılması gerektiği görüşünü savunuyor.
“Olması gereken; devletin bu yerlere gazı gerçek fiyattan vermesi” sözünü kullanan Doğan, o vakit vatandaşın da ısıtılmış bir dış yerde yeme-içmenin gerçek maliyetini göreceğine işaret ediyor.
BU BİR TOPLUMSAL ŞUUR MESELESİ
Mehmet Doğan’ın dikkat çektiği bir öteki nokta ise işin toplumsal boyutu oluyor… Bunun bir şuur sorunu olduğuna vurgu yapan Doğan, kelamlarını şöyle tamamlıyor:
“KASIT YOK BİLİNÇSİZLİK VAR”
“BOTAŞ gerçek fiyatları yansıtsa tüketicilerin bu maliyeti kaldırabileceğini pek sanmıyorum. Kafe ve restoranların da taammüden bu yolu seçtiğine inanmıyorum. Ortada kasıt yok, fevkalade bir bilinçsizlik var.
Eğer devlet gazı bu yerlere gerçek bedel üzerinden verirse işletmeler ya bu sistemleri kaldırmak zorunda kalır ya da bedelini öder. Vatandaş da kışın ortasında dış yerde ısınarak kahve içmek istiyorsa bu fiyatları göze alacak.
Devletin bir âlâ niyeti var. Vatandaşlar bu şiddetli süreci mümkün olan en hafif halde atlatsın istiyorlar, lakin kelam konusu yerlerin uygun niyeti suistimal ettiğini düşünüyorum. Bunun da önüne geçilmesi kaide.”